Konińska rekultywacja – dziesięciolecia doświadczeń  (2)

W kwietniu 1971 roku, zatem 50 lat temu, został powołany Oddział Rekultywacji, osobna komórka zajmująca się wyłącznie zadaniami związanymi z rekultywacją. Jednak prace rewitalizacyjne prowadzono wcześniej, od przełomu lat 1950/1960. Już teren po pierwszej odkrywce Morzysław przeznaczony został do uporządkowania i dalszego zagospodarowania W 1970 roku kopalnia nawiązała współpracę z naukowcami, dzięki czemu w Koninie powstała Stacja Doświadczalna Rekultywacji Terenów Pogórniczych, którą kierował prof. Jan Bender.

Rekultywacja techniczna
Pierwszym etapem prac jest rekultywacja techniczna, zwana również podstawową. Polega ona na formowaniu i budowie zwałowisk, formowaniu skarp i wierzchowin, budowie dróg i cieków wodnych. Zakres takich działań nie stanowi obecnie problemu dla zakładu górniczego.

Model technicznej rekultywacji zwałowisk w kopalni Konin nie odbiega od standardów europejskich. Kapitałochłonną operację techniczną związaną z przemieszczaniem na duże odległości znacznych ilości mas ziemnych zlikwidował wprowadzony system podsięsypnego zwałowania nadkładu.
Dzięki stosowanemu od lat selektywnemu zwałowaniu wierzchnią warstwę zwałowiska stanowią gliny zwałowe szare. Ich właściwości fizyczno-chemiczne zwiększają potencjalną produktywność nowo tworzonych gleb na obszarze pogórniczym, co umożliwia produkcję rolniczą bądź leśną. Prowadzenie selektywnego zwałowania wymaga wielu działań technicznych oraz technologicznych, co nie pozostaje bez wpływu na wzrost kosztów zwałowania.

Po zakończeniu zwałowania nadkładu i zniwelowaniu warstwy wierzchniej zwałowiska usuwa się duże kamienie znajdujące się w wierzchniej warstwie nadkładu. Taką powierzchnię wypiętrzoną około 2,5 m ponad otaczający teren pozostawia się na okres 2 – 4 lat. W tym czasie następuje największe osiadanie zwałowiska. Ponieważ proces ten zachodzi nierównomiernie, występują lokalne zaniżenia, które zostają wyrównane przed rozpoczęciem rekultywacji biologicznej.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami sprawca przekształceń powinien uzyskać w ciągu 5 lat od zakończenia działalności przemysłowej decyzję organu samorządowego o prawidłowym zakończeniu rekultywacji.

Fot. 1 i 2    Głazy narzutowe na obrzeżu odkrywki Jóźwin i odkrywki Drzewce

Fot. 3       Rekultywacja techniczna zbiornika Malta, 2008

Rekultywacja rolna
Rekultywacja biologiczna na gruntach pogórniczych PAK KWB Konin prowadzona jest zgodnie z opisanym wyżej modelem opracowanym przez Bendera i Gilewską. Dotyczy on przede wszystkim działań w przypadku rekultywacji o kierunku rolnym.
Zakres prac wykonywanych w ramach tego kierunku obejmuje: orkę przedzimową, kultywatorowanie, bronowanie, odkamienianie ręczne, wysiew nawozów i nasion oraz wałowanie.

Postulowaną przez Model PAN naprawę chemizmu gruntu zapewnia nawożenie mineralne, które zalecane jest w następujących ilościach na hektar: azot – 300 kg, fosfor – 270 kg, potas – 140 kg. Z kolei wysiew mieszaniny nasion lucerny powinien wynosić 30 kg na hektar, a trawy 10 kg na hektar.

Na podstawie wieloletnich doświadczeń oddziału rekultywacji, wynikających z zabiegów prowadzonych w latach 90-tych ubiegłego wieku, w kopalni Konin opracowany został zmodyfikowany model nawożenia. Zgodnie z nim optymalne ilości nawozów i nasion są następujące: azot – 250 kg, fosfor – 300 kg, potas – 150 kg, lucerna siewna – 30 kg, trawa kupkówka pospolita – 50 kg na hektar.

Rolny kierunek rekultywacji prowadzony jest przede wszystkim na zwałowiskach wewnętrznych i wierzchowinach zwałowisk zewnętrznych. Przykładem terenów zrewitalizowanych w ten sposób są obszary po odkrywkach Pątnów, Jóźwin i Kazimierz. Prowadzona jest na nich uprawa m. in. zbóż, lucerny, rzepaku, kukurydzy czy słonecznika.

Fot. 4 i 5      Rekultywacja rolna na terenie po odkrywce Jóźwin, 2009 i 2005

Fot. 6      Rekultywacja obszaru dawnej odkrywki Pątnów, 2018

Rekultywacja leśna
Model PAN sprawdza się również w przypadku rekultywacji leśnej. Po 40 latach badań wiadomo, jaki typu drzewostanu kształtuje się na gruntach pogórniczych, jednak prace związane z nasadzeniami drzew i krzewów poprzedza przygotowanie dokumentacji gruntoznawczej oraz rozeznanie właściwości fizykochemicznych konkretnego siedliska.

Wprowadzanie gatunków lasotwórczych, czyli drzewostanu użytecznego gospodarczo, wymaga spełnienia kilku warunków. Pierwszym jest odpowiedni dobór gatunków, podyktowany właściwościami glebowymi danego obszaru. Istotna jest również jakość materiału nasadzeniowego (wiek sadzonki, jej system korzeniowy i zdrowotność), odpowiednie przygotowanie powierzchni i stosowana technika oraz warunki pogodowe panujące w okresie nasadzeń i przyjmowania się sadzonek.
Nasadzenia wykonywane są bezpośrednio po przeprowadzeniu rekultywacji podstawowej, bowiem każdy rok opóźnienia pogarsza ich udatność, co w konsekwencji wpływa na skuteczne zagospodarowanie rekultywowanych terenów.

Typowy model nasadzeń na zwałowisku zgodnie z Modelem PAN przedstawia się następująco: dąb szypułkowy – 20%, dąb czerwony – 20%, jesion wyniosły – 15%, klon jawor – 20%, modrzew europejski – 15%, buk zwyczajny – 5%, topola – 3%, lipa drobnolistna – 2%. Gatunkiem domieszkowym może być olsza czarna, brzoza omszona lub brodawkowata i klon zwyczajny.
Jeśli zwałowany materiał ma charakter piaszczysty, stosuje się model nasadzeń gleb lekkich, zgodnie z którym gatunkami lasotwórczymi są: sosna zwyczajna (50%), sosna czarna (12,5%), brzoza brodawkowata (25%) oraz modrzew europejski (12,5%).

Znaczącym czynnikiem jest również maksymalne zagęszczenie, które umożliwia szybkie zwarcie drzewostanu i zagłuszenie w ten sposób rozwoju roślinności zielnej. Drzewa sadzi się w ilości 6000 szt. na hektar w rozstawie 1,4 x 1,5 m. Nasadzenia są wykonywane grupowo, powierzchnia zajmowana przez grupę drzew wynosi od kilku do kilkunastu arów.
Stosuje się również zagęszczenia wybranymi gatunkami krzewów. Są to głównie: głóg, jarząb pospolity, bez czarny lub koralowy oraz rokitnik zwyczajny, oliwnik wąskolistny i robinia akacjowa. Trzy ostatnie są sadzone jako gatunki domieszkowe głównie na skarpach, ze względu na właściwości fitomelioracyjne i przeciwerozyjne tych roślin.

Podstawowym warunkiem udatności, wzrostu i rozwoju sadzonek pozostaje, podobnie jak w przypadku rekultywacji rolnej, nawożenie mineralne stosowane przez okres 4-5 lat. Kilkuletnie nawożenie uodparnia drzewostany na suszę, niską temperaturę, szkodniki oraz choroby.

Efektem tak prowadzonych zabiegów rekultywacyjnych są kompleksy leśne na zwałowisku zewnętrznym odkrywek Jóźwin, Pątnów, Kazimierz i Lubstów oraz zwałowisku wewnętrznym odkrywki Pątnów, a także odkrywki Drzewce na polu Bilczew.

Jacek Stasiński
Kierownik Działu Rekultywacji

Fot. Piotr Ordan

Fot. 7     Nasadzenia na terenie odkrywki Drzewce, 2019
Fot. 8     Rekultywacja leśna po odkrywce Drzewce, 2018
Fot. 9     Efekt rekultywacji leśnej obszaru po odkrywce Lubstów, 2018
Fot. 10    Rekultywacja rekreacyjna, teren po odkrywce Niesłusz – osiedle Zatorze w Koninie, 2020

 

Dodaj komentarz